Hallac-ı Mansur – “Enel Hak” Diyerek Can Veren Adam

Tarihte bazı sözler vardır ki, yüzyıllar geçse de yankısı dinmez. Hallac-ı Mansur’un meşhur “Enel Hak” (Ben Hakk’ım) sözü de onlardan biri. Bu söz, kimine göre ilahi aşkın en saf ifadesi, kimine göre ise çizgiyi aşan bir iddia… Gel, bu sözün arkasındaki adamı ve ona mal olan hikâyeyi biraz konuşalım.

Kim Bu Hallac-ı Mansur?

Asıl adı Hüseyin bin Mansur el-Hallac. 858 yılında İran’ın Tur kasabasında doğuyor. “Hallac” lakabı, pamuk çırpma işinden geliyor. Genç yaşta tasavvuf yoluna giriyor, devrin büyük mutasavvıflarıyla tanışıyor. Ruhundaki arayış onu derin sohbetlere, uzun seyahatlere sürüklüyor.

“Enel Hak” Ne Demek?

Arapça’da “Ben Hakk’ım” anlamına geliyor. Buradaki Hak, Allah’ın isimlerinden biri ve mutlak hakikat demek. Mansur’un kastı, “Ben Allah’ım” demek değil; “Benliğim yok oldu, varlığımda sadece O’nun tecellisi kaldı” demek. Tasavvufta buna fenâ fillah denir; yani “Allah’ta yok olmak.”
Ama bu söz, zahirî anlamıyla alındığında tehlikeli göründü. Dönemin uleması “Bu, küfürdür” dedi.

Ölüme Giden Yol

Abbasi döneminde yaşıyor Mansur. Halk arasında seviliyor, sözleri yayılıyor. Bu durum hem dini hem siyasi otoritenin hoşuna gitmiyor. “Enel Hak” sözü de fitili ateşliyor.
Uzun sorgulamalar, zindan yılları derken karar veriliyor: İdam!

İdam Sahnesi

Yıl 922, yer Bağdat. Rivayetler der ki, önce kırbaçladılar. Sonra ellerini, ayaklarını kestiler. En sonunda başını… Ama o, acı içinde bile “Allah Allah” diyerek zikre devam etti.
Bazı kaynaklarda son sözleri şöyle geçer:

“Beni öldürmek kolay, asıl zor olan hakikati susturmaktır.”

Ardında Kalan

Hallac-ı Mansur, sevenleri için bir “aşk şehidi” oldu. Onun “Enel Hak” sözü, tasavvuf edebiyatının en güçlü sembollerinden biri haline geldi. Karşı çıkanlar ise hâlâ onu “haddi aşmış” biri olarak görür.
Ama şu gerçek değişmez: Hakikat arayışı bazen can ister. Ve o, bu bedeli tereddütsüz ödedi.

📜 Tasavvuftan Bir Nefes

“Ben ben değilim, ben Hakk’ım;
Aşk ile yandım, aşk ile var oldum.”

Kaynak ve Notlar

Attar, Feridüddin – Tezkiretü’l-Evliya

Nicholson, R. A. – The Mystics of Islam

Tasavvuf literatüründe “Enel Hak” kavramı ve vahdet-i vücut tartışmaları

Rivayetler farklılık gösterebilir; burada hem tasavvufi hem tarihsel kaynaklardan derlenmiştir.

Yorum yaz