Evrim Sadece Darwin'le Başlamadı: İslam Felsefesinde Evrimin İzleri

Tarih kitaplarında adı pek geçmeyen ama işin derinine inince “vay be” dedirten adamlardan biridir İbn Miskeveyh. Tam adı Ebu Ali Ahmed bin Muhammed bin Yakub İbn Miskeveyh. 932 yılında İran’da doğmuş, 1030’larda vefat etmiş. Yani, Gazali’den önce, İbn Sina’yla neredeyse aynı dönemde yaşamış bir bilge.

Adam hem kimyacı, hem tarihçi, hem filozof, hem de ahlak üzerine kitap yazmış bir entelektüel. Günümüzde “çok yönlü adam” diye övdüğümüz insanların atası diyebiliriz.

Ama hacı, asıl mesele bu değil... Miskeveyh’i ilginç kılan şey, yüzyıllar öncesinden evrim fikrine kafa yormuş olması. Evet, yanlış duymadın. Darwin gelmeden asırlar önce, bu adam canlıların dönüşümüne dair kafa patlatmış.

🧬 İbn Miskeveyh ve Evrim Fikri – Darwin’in Dedesi Gibi Bir Şey

İbn Miskeveyh’in “Tehzîbu’l-Ahlâk” (Ahlakın Arıtılması) adlı eserinde şöyle ince bir nokta var:
Canlılar basit yapıdan karmaşığa doğru bir sıralamayla var oluyor ve her aşama bir öncekinden evrimleşerek geliyor.

📜 Miskeveyh'in Evrim Zinciri:

• Mineral →
• Bitki →
• Hayvan →
• İnsan

Ve bu geçişler öyle keskin değil. Mesela, bitkilerin bazıları hayvanlara benzer hareketler gösterir diyor; hayvanların bazıları ise insana yakın özellikler taşır.
Adam diyor ki:

“İnsana en yakın hayvan maymundur, çünkü onun gibi düşünebilir, gülebilir ve taklit edebilir.”

E bu da az buz bir laf değil hacı. Resmen “şempanze kuzenimizdir” diyen Darwin’den 800 yıl önce benzer bir şeyi söylüyor.

🌀 Ruhsal Evrim de Var

İbn Miskeveyh’in evrim görüşü sadece biyolojik değil, ahlaki ve ruhsal bir evrim de söz konusu.
Yani, adam sadece “canlılar değişir” demiyor, “insan da kendini geliştirerek daha iyi bir varlık olabilir” diyor.
Bugünkü kişisel gelişim furyası var ya... İşte onun ilkel versiyonunu yazmış adam.

🧭 Miskeveyh'in Evrim Anlayışı ile Modern Bilimin Kesişimi

Tamam, İbn Miskeveyh “doğal seçilim”, “genetik mutasyon” gibi bilimsel kavramlarla konuşmuyor. Ama fikir olarak canlıların durağan değil, sürekli bir değişim içinde olduğu düşüncesiyle Darwin’in evrim anlayışına göz kırpıyor.

Ve unutma reis:
Darwin bilim adamıydı, Miskeveyh ise hem filozof hem ahlakçı. Yani adamın evrimden kastı sadece biyoloji değil; varoluşun kendisi.

✍️ Bir Adım Daha Gelişmek İçin...

İbn Miskeveyh’i sadece geçmişin tozlu raflarında kalmış bir filozof olarak görme. Onun düşüncesi bugün hâlâ geçerli:
İnsan kendini hem zihinsel hem de ahlaki olarak geliştirebilir. Ve bu gelişim bir zincirin halkasıdır.
Mineralden başlayıp insana gelen bu yolculuk, insanın da kendisini bilinçle dönüştürmesiyle devam eder.

Belki de Miskeveyh’in dediği gibi; evrim sadece bedensel değil, ruhsaldır da. Ve bu yolculuk hâlâ devam ediyor. Bizim içimizde…

Yorum yaz